Adrie Krijgsman

[303] Hoewel menigeen in onze verwenningsbroeikas nog heerlijk op een terras vertoeft, is de herfst toch echt officieel begonnen, zij het weerkundig met de kalmte van een hibernerende beer. De vaak aan dit jaargetijde toegeschreven onstuimigheid heeft zich op een ander vlak al in de voorbije zomer afgespeeld en de naweeën van deze zomerse onstuimigheid laten zich nu, met geanticipeerde vertraging, vertalen in stijgende infectiecijfers. Om die reden wordt er in verscheidene landen van een tweede golf gesproken en worden er weer drastische maatregelen ingevoerd in een poging het stijgende aantal besmettingen omlaag te brengen. Zo worden er beperkingen voor de horeca ingevoerd, beperkingen voor groepsbijeenkomsten en worden er in onder meer Spanje en Frankrijk opnieuw (nu regionale) lockdowns verordonneert. Tegen die (dreigende) lockdowns en de nog geldende maatregelen in het algemeen heeft in ons land weer een aantal ‘Bekende Nederlanders’ van zich laten horen. Nadat eerder het coronaliedje van de BN’ers volslagen mislukt was moest er een nieuwe actie komen – want om bekend te blijven moet je wel in het nieuws blijven – nu onder de hashtag #ikdoenietmeermee en wordt er tegen de overheid geageerd met de slagzin ‘Alleen samen krijgen we de overheid weer onder controle, ik doe niet meer mee, free the people.’ Vooral dat laatste, dat ‘free the people’ getuigt van een aandoenlijke naïveteit. De actie is gestart door de Trumpiaanse volksmenner en sekteleider van ‘Viruswaarheid’, Willem Engel, en is vooraf gecoördineerd in een appgroep die mede is opgezet door de ‘bekende’ actrice Dorien Rose Duinker (nooit van gehoord). Eén van de toppers in deze actie, zangeres en influencer Famke Louise (nooit van gehoord), heeft in het praatprogramma Jinek gereageerd op de ophef die is ontstaan over de hashtag #ikdoenietmeermee. ‘Deze hashtag was nodig om mijn verhaal te kunnen doen’, zei ze. Zo is dat Famke, als influencer moet je wel ‘je verhaal doen’, maar moet je niet aankomen met verhaaltjes over zaken waar je de ballen verstand van hebt.

Uitgeverij Brave New Books heeft voor mij een auteurspagina aangemaakt waar je mijn boeken rechtstreeks kunt bestellen. Door op de foto te klikken kom je daar terecht.

[244] Omdat ik zelf een biosysteem binnen een groter biosysteem ben, heb ik (je zou kunnen zeggen: door interventie-ervaring wijs geworden) vaak de neiging om bij problemen het systeem een kans te geven om oplossingen te vinden, om genezing te bewerkstelligen, of in alledaagser bewoordingen: om het zelf maar uit te zoeken! Niet uit luiheid, maar omdat het middel vaak erger is dan de kwaal. En met altijd in mijn achterhoofd de dichtregels van Leopold:
‘Hoe ook het lot met kwelling u mag slaan,
weest stil, gij maakt het erger, laat begaan;
wie duwt de golven van de zee terug?
het pogen zelf doet weer een golf ontstaan.’

Zowel bij geduvel en verstoringen in mijn eigen organisme, met gelukkig zelden noemenswaardige kwaaltjes, bij verstoringen dus in mijn fysiek-mentale constellatie, en eveneens wanneer deze plaatsvinden op een extensiever maatschappelijk niveau, is het dikwijls onverstandig om ogenblikkelijk te interveniëren, om maar direct met radicale oplossingen te komen. Om die reden ben ik ook een betrekkelijke ‘zorgmijder’ omdat de meeste pijntjes vanzelf wel overgaan. En dat is niet omdat ik wantrouwen koester tegen de wetenschap, of geen fiducie heb in deskundigen, al heeft dat wel zijn beperkingen omdat er veel pseudodeskundigen rondscharrelen die een graantje mee willen pikken, maar het is meer omdat ik in eerste instantie wil uitgaan van de eigen kracht van het ‘systeem’, van zelfgenezing, van zelfherstel. Soms kan niets doen dan een goede optie zijn, zoals ik op internet over covid-19 ergens las, naar aanleiding van het kwatrijn van Leopold, ‘wees stil (…) laat begaan’, dat zelfisolatie in de huiselijke stilte (en daarmee het virus even laten begaan) geen slechte remedie is gebleken.

Ook, en ik realiseer me dat ik velen daarmee tegen mij in het harnas jaag, met de ‘black lives matter’- demonstraties, die plotseling door één gruwelijke video oplaaien, denk ik: laat nou even! Want het veronachtzamen van de covid-19 maatregelen kan op termijn weleens tot meer slachtoffers leiden. En hoe meer infecties, hoe groter het aantal doden en hoe groter ook de economische ellende, en dat zijn allemaal factoren die extra nadelig zijn voor de zwarte minderheid waar de demonstranten nu juist voor opkomen. Zo is het dus maar de vraag of het discriminerende virus, en ik zeg er nadrukkelijk bij ‘op het moment’ niet erger is dan het menselij-ke racisme. Een andere vraag is of de antiracisme-acties in coronatijden niet op een andere, hedendaagsere manier gevoerd kunnen worden, niet meer op middeleeuwse wijze te hoop lopen voor het paleis van de koning, maar … In Europa is het dan vreemd genoeg de ‘Kaukasische’ medemens, de witte mens die zich soli-dair toont met de African Americans en met de ‘black lives matter’ in algemenere zin. Een solidariteit die we volgens mij in veel mindere mate bij andere demonstraties tegenkomen. Niet dat die solidariteit onterecht zou zijn, integendeel, het is alleen maar te prijzen, maar het wekt ook het vermoeden van het wegpoetsen van een (historisch) schuldgevoel, zodat we over enkele weken weer ‘gelouterd’ kunnen terugkeren naar het ‘normaal’, waarbij het nog maar de vraag is of dat normaal ook een ‘nieuw normaal’ is én waarbij het nog maar de vraag is of we dan afzien van iPhones omdat ook bij het vergaren van grondstoffen daarvoor de zwarten als pseudoslaven nog altijd worden misbruikt.

Via zelfgenezing en zelfherstel, woorden die ook lexicografisch dicht bij elkaar liggen, was het maar een klein sprongetje, niet meer dan een stapje eigenlijk, naar zelforganisatie, naar het proces waarbij er in een chaotisch systeem automatisch nieuwe structuren ontstaan omdat de onderdelen van het systeem, zolang er energie aanwezig is, ongeleid interacties met elkaar aangaan. Zelforganisatie wordt vaak veroorzaakt door willekeurige (stochastische) fluctuaties die versterkt worden door positieve terugkoppeling. Anders dan in een deterministisch proces, dat naar een bepaalde, noodzakelijke uitkomst leidt, verloopt een stochastisch proces volgens toevalligheden en zijn de uitkomsten niet van tevoren bekend.

Dit ‘systeemdenken’ heeft in bijvoorbeeld de sociologie geleid tot de afbouw van het enge natuurwetenschappelijke model. Zo ontwikkelde Talcott Parsons in de jaren 1960 een ‘grand theory’ over de sociologie, waarin economie, biologie en politicologie werden gecombineerd binnen de systeemtheorie. Actueel op dit moment van ‘black lives matter’ is zijn onderzoek naar burgerschap in de VS en waarom zwarten daarvan werden uitgesloten. Andere minderheden, zoals Joden en katholieke Ieren, die evenmin aan het Amerikaanse ideaalbeeld voldeden, werden wel als volwaardig opgenomen, dus waarom zwarten niet? Het verschil bleek er uiteindelijk in te zitten dat andere groepen ‘vrijwillig’ waren gekomen en de zwarten als slaven waren ingevoerd – en niet vrijwillig naar het ‘beloofde land’ waren gekomen. Omdat ze dus niet vrijwillig naar het land van hun keuze waren gekomen, maar zij tegen hun zin in een ‘vijandig land’ waren geïmporteerd, werden ze als vijandig en inferieur beschouwd en de blanken vreesden dat de natie in moreel niveau zou dalen als de zwarten volwaardige burgerrechten kregen. De oplossing was volgens Parsons dat zwarten zich zouden opwerken door scholing om zich op die manier van het stigma te bevrijden. Een oplossing die voor een groot deel goed heeft gewerkt, hoezeer momenteel de zaak ook escaleert.

De theorie over complexe systemen heeft ook geleerd dat sociale interactie wordt geordend door zelforganisatie, veel meer dan door overheidsbeleid. De socioloog Herbert Spencer opperde als eerste het idee de samenleving te beschouwen als een sociaal systeem en vergeleek haar met een biologisch organisme. Hij vergeleek daarbij de bloedsomloop met het economische handels- en ruilsysteem en het zenuwstelsel met de overheid. In de jaren 1960 kreeg het structuralisme, waarbij ook het concept van het systeem als een geheel van elementen en relaties centraal staat, steeds meer aanhang, als vervanging van het oudere existentialis-me dat veel individueler was gericht, veel meer op actieve zelfrealisatie.

Een voorbeeld van zelforganisatie is het ontstaan van orde in een doos met kleine en grote ballen als deze in een zwaartekrachtsveld wordt geschud. De kleine ballen zullen dan uiteinde-lijk onder in de bak komen te liggen. Er is dus door een willekeurige handeling (het schudden) orde in de wanorde gekomen. In dit voorbeeld is er een energievoordeel voor de kleine ballen in het systeem, zij vallen als het ware tussen de openingen die de grote ballen openlaten door naar beneden. Dit effect komt in de praktijk voor in bijvoorbeeld pakken muesli waar de grote nootjes boven op de kleinere en ogenschijnlijk lichtere havervlokken terechtkomen. Als we dit voorbeeld nu eens sociologisch gaan benaderen zouden we zomaar uit kunnen komen bij een top van ‘groten’, van oligarchen, presidenten enzovoort. Met op de bodem altijd weer de kleine man, de uitgebuite migrant, de min-geachte enzovoort.
Sociale systemen die in evenwicht trachten te blijven door zelfregulering (homeostase), door het handhaven van (vaak ongeschreven) regels, maken gebruik van het moreel besef en de gedragsnormen van de groepsleden. Als deze zelfregulering niet of onvoldoende werkt, bestaat het risico van ingrijpen door derden, door het opleggen van bepaalde regels (China in Hongkong, Trump bij de demonstraties in Washington DC). Een verstoord evenwicht in een (sub) systeem draagt dus risico’s in zich, die dan binnen een hoger, of een groter systeem worden ‘opgelost’.

En zo kwam ik uiteindelijk terecht bij het postmoderne schuim van Sloterdijk, waarin ik nog aan het lezen ben (en waarvan veel mij nog onduidelijk is) over de opstanden tegen het (neo) liberale individualisme en tegen de antigodsdienstige reflex in de steeds snellere beweging van de moderniteit, met uiteindelijk de vraag hoe de individuele schuimbellen, die samen het schuim van de wereld uitmaken, tot samenleven in staat zijn. Een vraag die ouder is dan Sloterdijk, en die ook mij wel zal overleven, maar vertrou-wende op zelfregulering van het systeem … tja, ben ik, als schuimbelletje, tot zachtjes, met een plopje dissolveren gedoemd.

In Covid-19 tijden plaats ik regelmatig stukjes op Facebook, soms met thuisonderwijs in de titel, zo ook deze:

[122]   Duitsland heeft besloten om de grens met Nederland voor het niet-noodzakelijke grensoverschrijdende verkeer te sluiten. Nu, een krappe week later op Witte Donderdag, wordt er over nagedacht om deze maatregel volgende week alweer in te trekken. Je hoeft niet echt een complotdenker te zijn om dan toch bij een Paasdealtje met Nederland uit te komen, mede omdat Nederland zo’n beetje tegelijkertijd heeft besloten om tijdens het Paasweekend de Duitsers bij de grens tegen te gaan houden. Dit alles gebeurt vermoedelijk om de oprukkende hordes naar de Keukenhof en de stranden te voorkomen, hordes die daar de anderhalve-metersamenleving in groepjes van maximaal drie zouden kunnen gaan verstoren.
            De laatste keer dat Nederland de Duitsers aan de grens probeerde tegen te houden was voor zover ik weet in 1940, toen de poging, zoals bekend tot schade en schande, faliekant mislukte. De invasie van toen is natuurlijk op geen enkele wijze vergelijkbaar met het toeristische verkeer van nu, maar het zette mij wel aan het denken over het begrip vijand; min of meer aanhakend bij het toerisme in Amsterdam van voor de Covid-19 crisis, wat toch door velen als een soort permanente vijandige invasie werd gezien, waarbij de gewone Amsterdammer onder de voet werd gelopen.
         Het begrip vijand is in de loop der jaren, in de loop der historie & misschien wel in de loop van het voortschrijdend inzicht, naar mijn indruk danig veranderd. In veel gevallen is het woord vijand – en dus ook de vijand in traditionele zin, want er is samenhang tussen woorden en werkelijkheid – vervangen door het woord concurrent, door concurrerende economie, door samenwerkingspartner binnen grotere economische en of handelsstructuren enzovoort. Waar we voorheen met een leger ongegeneerd & met veel wapengekletter aan ‘landjepik’ deden, worden oorlogen nu met economische middelen uitgevochten, met monetaire strijd, met belastingparadijselijk genot, met octrooien, handelsboycots, met het opkopen van exploitabele gronden enzovoort. Het zijn vandaag de dag niet meer de legers die plunderen, maar keurige democratieën, keurige corporaties, keurige CEO’s in driedelig pak. Hoed u voor keurigheid!
         De ‘primitieve’ wapenkletterende oorlogen die nu nog gevoerd worden hebben voornamelijk een religieuze achtergrond. Hoed u voor religie!